Một cán bộ ở Sở Công Thương TPHCM từng ví von kinh doanh gas “như những quả bom nổ chậm trong lòng khu dân cư” khi quản lý kinh doanh gas lỏng lẻo và dù là một mặt hàng kinh doanh có điều kiện, có thể gây tác động xấu về môi trường và an toàn của người dân nhưng chục năm qua nó được quản lý bằng một thông tư của Bộ Thương mại cũ.
Từ chỗ “lỏng không thể lỏng hơn” như nhiều doanh nghiệp kinh doanh gas chân chính lẫn cơ quan quản lý nhà nước nhận xét, thì kể từ ngày 15/1 tới đây, thị trường gas lại được siết chặt tới mức nhiều doanh nghiệp nhỏ có thể sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.
Nhiều năm qua, gần như trong báo cáo tình hình quản lý thị trường hàng tuần mà Chi cục quản lý thị trường TPHCM gửi đều đặn lên UBND TPHCM và Sở Công Thương đều có nêu các vụ vi phạm trong kinh doanh gas trên địa bàn thành phố được phát hiện. Tới mức trong một số cuộc họp gần đây giữa Sở Công Thương và các doanh nghiệp kinh doanh gas, đại diện cơ quan quản lý thị trường phải thốt lên: “không thể quản lý xuể, vi phạm nhiều không đếm nổi” khi nói về bát nháo của thị trường gas hiện nay.
Ông Nguyễn Sĩ Thắng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần khí hóa lỏng miền Nam và là Chủ tịch Hiệp hội gas Việt Nam cho biết, thị trường gas đã hình thành được 13 năm và tăng nhanh chóng nhưng vẫn rất lộn xộn và còn thả nổi.
Cả nước có 70 công ty gas nhưng chỉ có 40 công ty đăng ký nhãn hiệu, có 127 doanh nghiệp sang, chiết nạp gas nhưng chỉ có 39% số này được cấp giấy đủ điều kiện hoạt động. Do vậy nên các doanh nghiệp kinh doanh gas lớn nhận định có tới 30% số lượng bình gas giả nhãn hiệu của doanh nghiệp uy tín hoặc sang chiết từ các cơ sở không được phép đang lưu thông trên thị trường.
Điều này làm cho thị trường gas trở nên hỗn loạn và thực tế vài năm qua, gần như năm nào cũng xảy ra các vụ cháy nổ tại các cơ sở sang chiết gas, cửa hàng gas.
Hơn nữa, việc cấp phép tràn lan, ai cũng nhập, ai cũng được sản xuất, chế biến đã làm vấn đề an toàn gas khó kiểm soát khi gas là mặt hàng kinh doanh có điều kiện theo Nghị định số 19/1999 NĐ-CP ngày 3/3/1999 của Chính phủ nhưng cụ thể thì nằm rải rác trong 17 văn bản quy phạm pháp luật về tiêu chuẩn, về giấy phép, điều kiện kinh doanh của 7 bộ ngành cùng tham gia quản lý. Nào là Bộ Công Thương, cảnh sát phòng cháy chữa cháy, môi trường, xây dựng…
Theo Hiệp hội gas Việt Nam, thị trường trong nước mới hình thành 13 năm qua nhưng lại phát triển nhanh chóng, tới nay hàng năm cả nước tiêu thụ xấp xỉ 1 triệu tấn gas nhưng 78% trong số này phải nhập khẩu, sản xuất trong nước gần như chỉ duy nhất ở nhà máy gas Dinh Cố, Bà Rịa-Vũng Tàu. Theo dự báo năm tới, sản lượng ga tiêu thụ có thể lên tới 1,5 triệu tấn trước nhu cầu ngày một tăng cao của nền kinh tế.
Trong khi gần như mặt hàng kinh doanh có điều kiện nào cũng có nghị định của Chính phủ làm khung pháp lý cho quản lý nhà nước về thị trường thì mặt hàng gas trong 10 năm qua được điều chỉnh chính bởi một thông tư của Bộ Thương mại khá sơ sài. Đó là thông tư 15/1999 hướng dẫn kinh doanh khí đốt hóa lỏng mà nhiều doanh nghiệp nhận xét nó ra đời khi thị trường gas Việt Nam mới hình thành và ít ai hiểu nhiều về gas.
Một thời gian dài quản lý nhà nước trên thị trường gas ai cũng than lỏng lẻo thì nay, bất ngờ được siết chặt, tới mức có thể nhiều doanh nghiệp dù làm ăn chân chính nhưng vì vốn nhỏ, thiếu điều kiện hạ tầng về cầu cảng, kho chứa, số lượng bình gas… sẽ bị loại khỏi cuộc chơi, nhường chỗ cho một vài doanh nghiệp gas lớn.
Theo nghị định số 107/2009/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 26/11/2009 và có hiệu lực từ ngày 15/1/2010 thì thị trường gas lại được siết chặt, từ điều kiện kinh doanh (kho chứa, số lượng bình gas, an toàn cháy nổ) tới nhập khẩu, lưu thông, giá bán… đều được siết lại cả gói trong một khung pháp lý của nghị định dài tới 49 trang.
Ông Hoàng Thọ Xuân, Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước, Bộ Công
Thương, cơ quan tham gia xây dựng dự thảo nghị định, cho biết gas cũng là một mặt hàng nhạy cảm, thiết yếu cho đời sống kinh tế hiện nay và liên quan tới nhiều ngành. Do vậy việc có một nghị định riêng, bao quát toàn bộ thị trường gas là điều mà người tiêu dùng mong đợi.
Tuy nhiên, với điều kiện khắc khe của nghị định thì hàng loạt doanh nghiệp đang kinh doanh gas sẽ bị “rơi rụng”. Chẳng hạn với doanh nghiệp xuất nhập khẩu gas đầu mối thì phải có cầu cảng thuộc sở hữu hoặc thuê trong 1 năm được xây dựng theo quy chuẩn kỹ thuật để tiếp nhận tàu chở gas; có kho tiếp nhận gas với sức chứa tối thiểu 3.000m3; có tối thiểu 300.000 vỏ bình gas các loại (trừ bình mini); có tối thiểu 40 tổng đại lý, đại lý kinh doanh gas trong hệ thống phân phối.
Với điều kiện này thì hàng chục đầu mối nhập khẩu gas hiện nay sẽ giảm xuống còn vài doanh nghiệp như Công ty Liên doanh khí hóa lỏng Việt Nam (VT-Gas), Công ty cổ phần khí hóa lỏng miền Nam (PV Gas), gas của Petrolimex…
Điều đáng nói là những doanh nghiệp vừa và nhỏ, làm ăn chân chính mới tham gia thị trường phân phối gas khó có thể tiếp cận khi nghị định quy định nhà phân phối cấp 1 phải có tối thiểu 300.000 bình gas các loại, có kho tối thiểu chứa 800 m3, có hệ thống phân phối gas tối thiểu 20 đại lý.
Hơn nữa, nghị định còn bắt buộc nhà phân phối gas chỉ nhận phân phối cho tối đa ba thương nhân đầu mối gas, càng dễ dàng cho các đầu mối gas thao túng thị trường trong từng hệ thống phân phối. Hơn cả trăm doanh nghiệp tham gia phân phối, sang, chiết nạp gas hiện nay, với quy định nói trên, sẽ chỉ còn cao lắm 20 doanh nghiệp lớn.
Nghiêm ngặt hơn là cửa hàng bán lẻ gas cũng chỉ được phép ký hợp đồng nhận bình gas từ ba thương nhân và không được phép bán gas của các thương nhân khác đang lưu thông trên thị trường. Trong khi thực tế, các cửa gas hiện nay bán bình gas của hàng chục thương hiệu và đây là cơ sở để người bán lẻ tìm kiếm giá gas tốt nhất cho khách hàng của mình.
Mặc dù nghị định cũng tạo một đường đi cho các doanh nghiệp nhỏ bằng cách quy định kể từ nó có hiệu lực, các doanh nghiệp nhỏ có 9 tháng để đầu tư cơ sở hạ tầng cho đủ điều kiện kinh doanh. Thế nhưng những ràng buộc của nghị định không dễ cho một doanh nghiệp nhỏ và vừa vượt qua, dù 1-2 năm chứ đừng nói 9 tháng.
(Thời Báo Kinh Tế Sài Gòn 20/12)
